مجموعه آثار ادبى
2 _ تصحيح كليله و دمنه
2 _ تصحيح كليله و دمنه
كليله و دمنه كتابى است محتوى معانى لطيف و طرائف ظريف از زبان بى زبانان در لباس هزل و افسانه , كه به السنه مختلف عربى و فارسى و فرانسوى و انگليسى و عبرى و تركى و ديگر زبانهاى زنده دنيا ترجمه و نشر شده است .
نصر الله منشى , مترجم كليله از عربى به فارسى , در وصف اين كتاب چنين گويد :
[ اين مجموع به نزديك خاص و عام , دوست و دشمن , مسلمان و كافر , ذمى و معاهد , مقبول و معهود باشد . و تا زبان پارسى در ميان مردم متداول است , به هيچ تاويل مهجور و مردود نگردد و به تقلب احوال و تجدد حوادث و تصاريف زمان در آن نقصان پيدا نيايد].
ترجمه فارسى كليله و دمنه همان گونه كه گفته آمد , در اثر قلم شيوا و رساى ابوالمعالى نصرالله منشى است كه همواره بر متانت و بزرگى خويش بر قرار بوده و هست و براى هميشه سرمشق پارسى نويسان و ارباب قلم و اصحاب ادب خواهد بود .
ولى از آن رو كه ترجمه مزبور متنى است متين و نسبتا مشكل على رغم تصحيحات متعدد توسط مصححين مختلف باز نيازمند به تصحيح مجدد و تبيين و تشريح بود كه اين بار رنج و زحمت آن را استاد حسن زاده آملى به دوش كشيدند . جناب ايشان , كتاب را از روى چندين نسخه خطى موجود در كتابخانه مرحوم ملك و كتابخانه مدرسه عالى شهيد مطهرى ( سپهسالار ) تصحيح و با كليله هاى عربى مقابله كردند . مأخذ و مصادر اشعار و امثال را اعم از فارسى و عربى ذكر و آنهايى را كه نيازمند به ترجمه يا شرح بود , در حد توان ترجمه و شرح كردند و نيز لغات مشكل كتاب را با مراجعه به كتب معتبر لغت چون صحاح اللغة , منتهى اللادب , قاموس , نهاية ابن اثير , مجمع البحرين و ديگر كتب توضيح دادند .
علاوه بر امور ياد شده , دو باب از كليله را كه تا آن زمان ترجمه نشده بود بر وجهى به فارسى برگردانيدند كه تميز آن از ترجمه ابوالمعالى بسى مشكل است .
لازم به ذكر است كه حضرت استاد در تصحيح كتاب , دو نسخه از كليله هاى فارسى چاپى را يعنى نسخه مرحوم امير نظام گروسى و نسخه مرحوم عبدالعظيم قريب را مورد نظر قرار داده و تحريفات و نقايص آن دو را كه روى هم 67 مورد است گوشزد نموده و در اين عمل غرضى جز تمييز صحيح از سقيم نداشته اند .
بارى استاد نقل فرمودند : [ وقتى كه كليله ما از چاپ در آمد , آن را در دانشگاه به مرحوم عبدالعظيم قريب ارائه كردند . ايشان كتاب را گرفته بود و بعد از نگاه كردن و تأمل نمودن گفته بود : اين آقا بسيار زحمت كشيده است] .
و نيز حكايت كردند : [ روزى مدير وقت كتابخانه ملك از من پرسيد : آيا از اشعار كليله چيزى مانده است كه ترجمه يا مأخذش را پيدا نكرده باشيد ؟ گفتم : سه چهار مورد باقى مانده است . گفت : اين سه چهار مورد را بگذاريد تا ديگران پيدا كرده و ترجمه كنند , آنگاه بفهمند كه شما در تصحيح و تحشيه اين كتاب چقدر خون دل خورده ايد ]
ولى با اينهمه برخى از ناقدان كم لطف و يا احيانا مغرض تمام زحمات ياد شده را ناديده گرفته و يا از ياد برده اند , آنگاه با ذكر يك خطاء آن هم از نوع غلطهاى مطبعى كه نوع كتابهاى چاپى از آنها خالى نيست به توهين نسخه مصحح استاد پرداخته اند .
نعوذ بالله من شرور انفسنا و سيئات اعمالنا .
به هر تقدير كليله و دمنه مصحح به تصحيح استاد در سال 1342 هجرى شمسى توسط كتابفروشى سعدى طبع گرديد و در سال 1365 هجرى شمسى توسط مؤسسه انتشارات امير كبير تجديد چاپ شد .
نصر الله منشى , مترجم كليله از عربى به فارسى , در وصف اين كتاب چنين گويد :
[ اين مجموع به نزديك خاص و عام , دوست و دشمن , مسلمان و كافر , ذمى و معاهد , مقبول و معهود باشد . و تا زبان پارسى در ميان مردم متداول است , به هيچ تاويل مهجور و مردود نگردد و به تقلب احوال و تجدد حوادث و تصاريف زمان در آن نقصان پيدا نيايد].
ترجمه فارسى كليله و دمنه همان گونه كه گفته آمد , در اثر قلم شيوا و رساى ابوالمعالى نصرالله منشى است كه همواره بر متانت و بزرگى خويش بر قرار بوده و هست و براى هميشه سرمشق پارسى نويسان و ارباب قلم و اصحاب ادب خواهد بود .
ولى از آن رو كه ترجمه مزبور متنى است متين و نسبتا مشكل على رغم تصحيحات متعدد توسط مصححين مختلف باز نيازمند به تصحيح مجدد و تبيين و تشريح بود كه اين بار رنج و زحمت آن را استاد حسن زاده آملى به دوش كشيدند . جناب ايشان , كتاب را از روى چندين نسخه خطى موجود در كتابخانه مرحوم ملك و كتابخانه مدرسه عالى شهيد مطهرى ( سپهسالار ) تصحيح و با كليله هاى عربى مقابله كردند . مأخذ و مصادر اشعار و امثال را اعم از فارسى و عربى ذكر و آنهايى را كه نيازمند به ترجمه يا شرح بود , در حد توان ترجمه و شرح كردند و نيز لغات مشكل كتاب را با مراجعه به كتب معتبر لغت چون صحاح اللغة , منتهى اللادب , قاموس , نهاية ابن اثير , مجمع البحرين و ديگر كتب توضيح دادند .
علاوه بر امور ياد شده , دو باب از كليله را كه تا آن زمان ترجمه نشده بود بر وجهى به فارسى برگردانيدند كه تميز آن از ترجمه ابوالمعالى بسى مشكل است .
لازم به ذكر است كه حضرت استاد در تصحيح كتاب , دو نسخه از كليله هاى فارسى چاپى را يعنى نسخه مرحوم امير نظام گروسى و نسخه مرحوم عبدالعظيم قريب را مورد نظر قرار داده و تحريفات و نقايص آن دو را كه روى هم 67 مورد است گوشزد نموده و در اين عمل غرضى جز تمييز صحيح از سقيم نداشته اند .
بارى استاد نقل فرمودند : [ وقتى كه كليله ما از چاپ در آمد , آن را در دانشگاه به مرحوم عبدالعظيم قريب ارائه كردند . ايشان كتاب را گرفته بود و بعد از نگاه كردن و تأمل نمودن گفته بود : اين آقا بسيار زحمت كشيده است] .
و نيز حكايت كردند : [ روزى مدير وقت كتابخانه ملك از من پرسيد : آيا از اشعار كليله چيزى مانده است كه ترجمه يا مأخذش را پيدا نكرده باشيد ؟ گفتم : سه چهار مورد باقى مانده است . گفت : اين سه چهار مورد را بگذاريد تا ديگران پيدا كرده و ترجمه كنند , آنگاه بفهمند كه شما در تصحيح و تحشيه اين كتاب چقدر خون دل خورده ايد ]
ولى با اينهمه برخى از ناقدان كم لطف و يا احيانا مغرض تمام زحمات ياد شده را ناديده گرفته و يا از ياد برده اند , آنگاه با ذكر يك خطاء آن هم از نوع غلطهاى مطبعى كه نوع كتابهاى چاپى از آنها خالى نيست به توهين نسخه مصحح استاد پرداخته اند .
نعوذ بالله من شرور انفسنا و سيئات اعمالنا .
به هر تقدير كليله و دمنه مصحح به تصحيح استاد در سال 1342 هجرى شمسى توسط كتابفروشى سعدى طبع گرديد و در سال 1365 هجرى شمسى توسط مؤسسه انتشارات امير كبير تجديد چاپ شد .